Eğitim Teknolojisi Nedir?

Eğitim ve teknoloji insan yaşamında çok önemli rolleri olan iki temel öğedir. Eğitim; insanın doğuştan sahip olduğu gizil güçlerin ve yeteneklerin ortaya çıkarılmasına ve daha güçlü, daha olgun, yaratıcı bir varlık olarak gelişmesine hizmet etmektedir. Teknoloji ise; insanoğlunun eğitim yoluyla kazandığı bilgi ve becerileri daha iyi, daha verimli biçimde yararlanmasına ve daha bilinçli olarak uygulayabilmesine yardımcı olmaktadır.

İçinde bulunduğumuz 21. yüzyıl, teknoloji alanında çok hızlı bir ilerleme içerisindedir ve bilgi çağı olarak nitelendirilmektedir Her geçen gün yeni bir teknolojik gelişme ön plana çıkmaktadır. Teknoloji kullanımı insanlar için vazgeçilmez olmuştur. Bu hususta Dünyada ve Türkiye’de teknolojideki hızlı gelişmeler, eğitim sistemine de yansımakta ve öğrenme öğretme faaliyetlerini de etkilemektedir.

Teknoloji, bilgisayarlar ve iletişimdeki yeni ilerleme ve gelişmeler; öğretim anlayışında da değişimlere neden olmakta ve öğretiminde yeni teknik ve yöntemlerin kullanımını da beraberinde getirmektedir “Bilgi Çağı”nda bilgisayarlar, çoklu ortam, ses, görüntü, animasyon ve gelişen internet teknolojileri gibi yeni kavram ve teknolojiler eğitim ve öğretimde yerini almıştır.

Eğitimdeki bazı sorunların düzeltilebilmesi için geleneksel çözüm arayışları yetersiz kalmaktadır. Bu durumda da yeni düşünceler ortaya çıkmakta ve uygulamaya konmaktadır. Genel olarak eğitimcileri ve yöneticileri bu yeniliklere yönelten eğitim sorunlarını şöyle ifade edebiliriz.

Aynı anda geniş kitlelere hizmet verilememesi.

Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerine önem verilmemesi.

Uygun yöntem ve tekniklerin sunulamaması.

Gerekli bilginin etkili ve kısa sürede verilememesi.

Günümüzde eğitimdeki mevcut sorunlar ile geniş kitlelere kaliteli eğitim sunmak eğitim teknolojileri ile mümkün olabilmektedir. Bunun için teknolojinin imkânlarından fazlasıyla yararlanılması gerekmektedir. Teknolojik gelişmeler ve değişmeler, eğitimin işlevlerini etkilemektedir. Eğitim sürecinin bir sonucu olarak değerlendirilebilecek teknolojik gelişim eğitim sürecinin de yapısını değiştirmekte, eğitim anlayışına farklı bir bakış açısı getirmektedir. Bu sebeple teknolojinin eğitim öğretim uygulamalarındaki yeri gittikçe kesinlik kazanmakta ve önemi sürekli artmaktadır.

Bilgisayar destekli öğretim (BDÖ), internet destekli öğretim (İDÖ), bilgisayar temelli öğretim (BTÖ), internet temelli öğretim (İTÖ), uzaktan eğitim, özel paket programlar, eğitim CD’leri, telekonferans yöntemleri, çoklu ortam projeksiyon makineleri, v.b. eğitim teknolojileri ve uygulamaları öğrenme öğretme ortamlarını zenginleştirmektedir. Önceleri sınıflarda var olan yazı tahtası, tepegöz ve film şeritleri gibi eğitim araçları, yerini gelişkin teknoloji ürünü olan bilgisayara, akıllı tahtalara, zeki öğretim sistemlerine, internete vb. bırakmaktadır. Bu gelişim, zamanla akıllı sınıflara doğru ilerleyecektir.

Kaliteli, etkili ve kalıcı öğrenmelerin gerçekleşebilmesi için öğrenme-öğretme ortamlarında teknolojinin kullanılması gerektiği konusunda tüm eğitimciler, yöneticiler, uzmanlar, veliler, öğrenciler ve bilim adamları hemfikirlerdir.

Günümüzde çağdaş eğitim sistemlerini biçimlendiren sosyal, ekonomik, teknolojik ve eğitsel şartlar değişmektedir. Bu durumda her bireye daha kaliteli eğitim hizmetleri sunma zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojisindeki gelişmeler bilgi toplumu yaratma sürecinde önemli işlevleri gerçekleştirmektedir. Bu yolla bilgiye ulaşmak ve bilgi aktarımı çok hızlı ve kolay olmaktadır.

Teknoloji, çeşitli öğelerin belli bir düzende birleşmesiyle meydana gelen ve bilim ile uygulama arasında köprü görevi gören bir disiplindir. Teknoloji sorunlara çözüm arayan, bilimin ürettiği bilgileri insanlar için kullanılabilir hale getiren bir anahtardır.

Teknoloji somut ve deneysel anlamda temel olarak teknik yönden yeterli küçük bir grubun örgütlü bir hiyerarşi yardımıyla bütünün geri kalanı (insanlar, olaylar, makineler vb.) üzerinde denetimi sağlamasıdır.

Eğitim Teknolojisi, farklı bilimlerin verilerini, özel hedef, yöntem, araç ve gereç, ölçme ve değerlendirme gibi eğitimin geniş alanlarında uygulamaya koyan, uygun durumlarda insan gücünün en iyi şekilde kullanılmasını, eğitimde ortaya çıkan sorunların çözülmesini, kalitenin yükseltilmesini, verimliliğin artırılmasını sağlayan bir sistemler bütünü olarak değerlendirilmektedir.

Öğrenme-öğretme süreçlerinin tasarlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve geliştirilmesi eğitim teknolojisinin önemli işlevleridir.

Eğitim teknolojisi, öğrenme-öğretme ortamlarını etkili bir şekilde tasarımlayan, öğrenme ve öğretme de meydana gelen sorunları çözen, öğrenme ürünün kalitesini ve kalıcılığını arttıran bir akademik sistemler bütünüdür.

Eğitim teknolojisinin temel amacı, öğrenmeyi etkili ve kalıcı bir biçimde sağlamaktır.

Eğitimin amaçlarından biri de toplumun gereksinimleri doğrultusunda bireyler yetiştirmek olduğuna göre bilgi çağına uygun öğrencileri yetiştirmek zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Bilim ve teknolojideki gelişmeler, her meslek alanına yeni bilgi ve teknik araçlar getirmektedir. Bu yeniliklerin eğitimde uygun bir şekilde desteklenmesi gerekmektedir. Bu durum teknolojinin eğitim ortamına girmesine neden olmaktadır.

Geleneksel öğretimde biz, ya okuruz ya da dinleriz. Yüzde 10 ile yüzde 20 arasında bir verim söz konusudur. Ancak bazı uygulamalı dersler, bu verimi yüzde 50’ye hatta eğiticinin gayretiyle yüzde 70’lere çıkarabilir. Bu noktada eğitim teknolojisinin ortalama ağırlığı yüzde 20 civarında artı bir verim doğurmaktadır.

Eğitim teknolojisi, hangi durumlarda nasıl bir öğrenme-öğretme ortamının hazırlanması gerektiği, hangi teknolojik kaynak ve materyalin eğitimde etkili olabileceği ve bunlara uygun olan öğrenme-öğretme durumları konusuyla ilgilenir.

Eğitim Teknolojisinin Temel İlkeleri

Eğitim teknolojisi kuramsal bilgilere dayalı ve uygulamaya dönük bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım belirli temel ilkelere dayanmaktadır.

Amaç: Eğitimde tüm öğrencilerin öğrenmesi yani tam öğrenmenin gerçekleşmesi amaçlanır.
İşlev: Kuramsal bilgiler ve bilimsel ilkeler çerçevesinde eğitimin gerçekleşmesine destek olmak amacıyla uygulama süreçleri geliştirmek ve bunları gerektiğinde tekrarlamak eğitim teknolojisinde temel işlevdir.
Konu ve Yöntem: Eğitim teknolojisi eğitim durumlarını akılcı ve bilimsel bir araştırma konusu yapmaktadır.
İçerik: Eğitim teknolojisi eğitim kuramlarını, eğitimin her alanında bir bütünlük içinde uygulamaya dönüştürür.
Program: Eğitim ve öğretim programlarının içeriğinde devamlılık sağlamak esastır.
Personel: Öğretmen ve öğrencinin etkinliğini arttırmak esastır.
Süreç: Öğrenme ve öğretme süreçlerini, öğrenci farklılıkları ve yeteneklerine uyarlamak esastır.
Çevre: Eğitim yaşantılarının meydana geldiği çevreyi kontrol altına almak eğitim teknolojisinin ilkelerinden biridir.
Başarı: Eğitim teknolojisi öğrencilerdeki başarısızlık nedenlerini irdeleyip öğrenci başarısını arttıracak yeni öneri ve düşünceler üretmekte ve düzenlemeler yapmaktadır.
Değerlendirme: Eğitim teknolojisi eğitimde istenen amaca ulaşma durumunu ölçebilecek ileri düzeyde duyarlı ve objektif bir ortam geliştirmektedir.

Eğitim Teknolojisinin YararlarıEğitim teknolojisinin başlıca yararlarını şöyle ifade edebiliriz.

Serbesti: Eğitim teknolojisinin en başta gelen işlevi, öğretmen ve öğrenciyi serbest hale getirmektir. Öğretmene ve öğrenciye zaman ve mekân yönünden serbestlik sağlar.
Çeşitlilik ve Kalite: Eğitim teknolojisi çok sayıda, çeşitte ve kalitede uygulamalar sunmaktadır.
Birinci Kaynaktan Bilgi: Geleneksel öğretimde öğretmenler genellikle bilgiyi ikinci veya üçüncü kaynaktan vermektedirler. Eğitim teknolojisi yoluyla öğrenci birinci kaynakla daha fazla karşılaşmaktadır. Birinci kaynağın sınıfa getirilememe durumunda eğitim teknolojisinin sunduğu araç gereçlerle birinci kaynak sınıf ortamına ses ve görüntü olarak getirilebilmektedir.
Fırsat Eşitliği: Eğitim teknolojisinin geniş kitlelere ulaşabilmesi, öğretim hizmetinin götürülemediği yerlerde yaşayan, çalışmak zorunda olan, bedensel özrü olan vb. bireylere eğitim fırsatı vermektedir. Ayrıca belirli nedenlerden dolayı yeterli eğitim alamayan öğrencilere de eğitimlerini tamamlama fırsatı doğurmaktadır.
Yaratıcılık: Eğitim teknolojisi öğrencilere çok seçenekli öğrenme olanakları sunarak yaratıcılıklarını geliştirmelerini sağlamaktadır.
Bireysel Öğretim: Eğitim teknolojisi öğretimi bireyselleştirmektedir. Öğrencilerin kendi hızlarına göre öğrenmelerine olanak sağlar. Öğrenciler için farklı alternatifleri seçme fırsatı sunduğundan öğrenme hızlarından kaynaklanan farklılıkların düzenlenmesi sağlanmaktadır.
Motivasyon: Hareketli ve renkli materyalleri öğretim ortamlarına katarak öğrencilerin dikkatini çekip öğrenme isteklerinin artmasını sağlar.
Kopya Edilen Sistem: Öğrenci sayısı her yıl arttıkça öğretim için gerekli materyaller yetersiz kalabilmektedir. Eğitim teknolojisi sayesinde kopya edilebilen gerekli olduğunda tekrar tekrar kullanılabilen uygulamalar ortaya koymaktadır.

Derslerde kullanılacak olan öğretim materyallerinin etkin bir şekilde hazırlanmasında ve seçilmesinde şu sorulara cevap aramak doğru olacaktır. Kullanılacak materyal;

1. Programın amaçlarına ulaştıracak nitelikte mi?
2. Kullanılan zamana göre yeterince güncel mi?
3. Öğrencilere göre anlatım açısından yeterince açık ve anlaşılabilir mi?
4. Öğrencileri güdüleyerek onların ilgilerini çekici nitelikte mi?
5. Öğrencinin derse katılımına destek olacak nitelikte mi?
6. Teknik özellikleri açısından yeterli mi?
7. Daha önce kullanılarak etkinliği hakkında bilgi edinilmiş mi?
8. Öğretimsel nitelikte mi?
9. Gerekli kullanım kılavuzlarına sahip mi?

Bu doğrultuda eğitim teknolojisi materyalleri hazırlanırken dikkat edilecek bazı ilkeler vardır. Bu ilkeleri kısaca şöyle açıklayabiliriz.

Anlamlılık ilkesi: Bir malzeme ne kadar anlamlı ise öğrenilmesi de o kadar kolaydır.
Bilinenden başlama ilkesi: En iyi öğretim somuttan soyuta, basitten karmaşığa ve bilinenden bilinmeyene doğru gidenidir.
Çok örnek ilkesi: Bir kavramın genişliğini göstermek için çok sayıda örnekler sunmak gerekir.
Görelik ilkesi: Özellikler birbirine göre algılanır. Resim ve şekilleri herkes başka şekilde algılamamalı, birbirinden ayırt edebilmelidir.
Seçicilik ilkesi: Öğretim materyalindeki önemli elemanları dikkati en çok çekecek şekilde yerleştirmek gerekir.
Tamamlama ilkesi: Bir olayın ya da eşyanın tümüne ilişkin çizgileri vermek yerine bir kısmını vermek yeterli olabilir.
Fonun Anlamlılığı ilkesi: Şekil ya da yazıya anlam katacak bir fon olmalıdır. Örneğin; beyaz-koyu mavi, sarı-siyah, beyaz-yeşil, kırmızı-mavi, sarı- kırmızı, beyaz-kırmızı.
Kapalılık ilkesi: Şekiller belirgin olmalı, açık ve yarım bırakılmamalı. Özellikle iki boyutlu figürler için şekil tam yapılmalıdır.
Birleştiricilik ilkesi: Birbiriyle benzerliği ve yakınlığı olan nesne ve olaylar ilişkili olarak algılanır ve daha iyi hatırlanır.
Algıda değişmezlik: Öğrencinin önceden bildiği nesneler çok basit çizgilerle verilebilir.
Derinlik ilkesi: Doğadaki varlıklar bize yakın ise gerçek ölçüleri ve renkleriyle görünürler. Aynı varlıklar uzaklaştıkça, küçülüyor ve renkleri de soluyor hissini verir.
Yenilik ilkesi: Dikkat, yakın geçmişteki yaşantılara zıt olan durumlara ve yeniye çekilir.
Basitlik ilkesi: Dikkati çekmesi ve üzerinde tutması için, bir görsel aracın elemanları karmaşık değil basit olmalıdır.
Hedef-davranış ilkesi: Kullanılacak araç, kazanılması öngörülen hedef davranışı oluşturabilecek nitelikte olmalıdır.
Öğrenciye uygunluk: Kullanılacak araç, öğrencilerin özelliklerine (yaş, zekâ ve geçmiş yaşantıların düzenine) uygun olmalıdır.

Öğretimde temel alınan ilkelerden biri de, öğrenciye kazandırılmak istenen bilgi, beceri, tutum gibi davranışların aktarımında, öğrencilerin olabildiğince çok duyu organına hitap etmektir. Bunun nedeni, öğretim ortamına ne kadar çok duyu organı katılırsa, öğrenmenin o kadar etkili ve kalıcı olacağıdır. Şu an çoğu okulda kullanılan kitap, tebeşir, kara tahta gibi öğretim materyalleri eski teknoloji ürünleridir. Bu materyallerin kullanıldığı sınıflardaki öğretim öğretmen merkezli öğretimdir. Fakat ulaşılması gereken öğretim sistemi öğrenci merkezli eğitimdir. Bu hedefe ulaşmak içinde gelişen teknolojinin ürettiği teknolojik öğretim materyallerinin öğrencinin bulunduğu ortama getirilmesi gerekmektedir.

Eğitim teknolojisi, öğrenme – öğretme etkinliklerinde, ders ile ilgili araç ve gereçlerin öğrenci, öğretmen, süreç ve yöntemlerle birlikte sistemli bir şekilde kullanılmasıdır. Burada unutulmaması gereken en önemli nokta eğitimde teknoloji kullanımının, “Eğitim Teknolojisi”nin bir elemanı olduğudur. Bu tanım eğitim teknolojisinin eğitimde nasıl bir yer belirlediğini açıkça göstermektedir.